افسانه جهانگيري متولد 1336 اين روزها به خوبي روزهاي زندگي ايلاتي در منطقه شولان سرحد و چهاردانگه را به ياد مي آورد؛ آنجا كه استاد محمدرضا لطفي براي شناسايي استعدادهاي برتر به اين منطقه رفت و خواهر افسانه يعني مرحوم شهين را برگزيد.

افسانه درباره خواهر فقيد خود مي گويد: روزي محفل ايل قشقايي در 'شولان' برپا بود و حدود يكصد جوان قشقايي همزمان در حال آواز و نغمه سرايي بودند، در اين ميان، مرحوم استاد لطفي، صداي خواهرم شهين را نوايي ملكوتي خواند و اين گونه شهين را به جامعه هنري قشقايي معرفي كرد.

محمدرضا لطفي نوازنده برجسته و سرشناس تار، سه‌تار و رديف ‌دان، موسيقي‌دان و آهنگ ساز و همچنين پژوهشگر و مدرس موسيقي سنتي ايراني بود كه ارديبهشت 93 درگذشت. لطفي همچنين كمانچه، دف و ني مي‌نواخت.

** آواز دختران در ايل محدود بود

افسانه جهانگيري ادامه داد: در حالي كه مرحوم شهين براي ضبط آوازش در صداوسيما آماده مي شد، در اثر سانحه رانندگي جان به جان آفرين تسليم كرد.

اين هنرمند عرصه موسيقي قشقايي گفت: شهين و ديگر اعضاي خانواده در روزگاري به تشويق پدر وارد عرصه موسيقي شديم كه آواز خواندن دختران در ايل محدود به يك زن بود به نام ماه پرويز.

جهانگيري اظهار كرد: علاقه و اهميت موسيقي براي پدر به حدي بود كه زماني به اتفاق پدر از چهار راه زند شيراز مي گذشتيم، پدر با وجودي كه كار مهمي داشت اجازه داد كه من نيم ساعتي به آواز هنرمندي در اين مكان گوش كنم.

وي گفت: پس از فوت شهين، من و خواهرم نازلي كار در عرصه موسيقي را جدي تر كرديم تا مرهمي باشد بر دل دردمند پدر از فوت دختر هنرمندش.

اين بانوي هنرمند در عرصه موسيقي اقوام گفت: پدرم براي حمايت از فعاليتم در حوزه موسيقي زميني را در شيراز به من هديه كرد كه توانستم كارهاي هنري متعدد با حمايت ايشان انجام دهم و مقام هاي موسيقي قشقايي(عاشيقي و چنگي) را به اتفاق همسرم فرود گرگين پور ثبت و ضبط كنم.

وي ادامه داد: در دهه 1360 انتشار چندين كاست به نام هاي 'كوراوغلي' و 'هجران' با استقبال زياد مردم روبرو شد، به عنوان نمونه، نوار كاست 'هجران' در هفته اول 40 هزار نسخه فروش داشت كه تلاش زيادي براي عرضه موسيقي اصيل قشقايي در آن داشتم.

** ازدواج با 'فرود'

جهانگيري در ادامه درباره ازدواجش با 'فرود گرگين پور' هنرمند ويولون نواز و محقق و پژوهشگر عرصه موسيقي قشقايي نيز گفت: اختلاف سني حدود 20 سال با فرود، نابينا بودن وي و تفاوت هاي فرهنگي دو خانواده باعث شد در زمان خواستگاري وي، برخي اعضاي خانواده با اين درخواست مخالفت كنند اما من به خاطر عشق و علاقه اي كه به موسيقي داشتم به فرود پاسخ مثبت دادم و در ادامه اين راه نيز پدر و ديگر اعضاي خانواده حامي ام بودند.

وي گفت: آقاي گرگين پور پس از سال ها خدمت به موسيقي قشقايي و تدوين و گردآوري آواها و ترانه هاي اصيل اين ايل، سهم مهمي در ماندگاري اين موسيقي و دوري آن از آسيب و گزند داشت.

همسر فرود گرگين پور هنرمند عرصه موسيقي گفت: برخي ادعا مي كنند كه اگر ما نبوديم موسيقي قشقايي از بين رفته بود و اين در حالي است كه افرادي مانند آقاي گرگين پور سال ها براي اين موسيقي و صيانت از اصالت و تداوم آن زحمت كشيده است و از اين رو، مباحث طرح شده از سوي آن افراد نادرست است.

وي ادامه داد: اين گونه اظهارنظرها نه تنها نادرست است بلكه ناسپاسي به زحمات ساليان دراز آقاي گرگين پور در عرصه موسيقي اقوام از جمله ايل قشقايي است.

افسانه جهانگيري بيان كرد: آقاي گرگين پور همه نواها و موسيقي هاي قشقايي ساليان دور را جمع آوري مي كرد و موسيقي هاي معاصر را نيز ضبط مي كرد و به خانه مي آورد و ساعت ها روي اين موسيقي كار مي كرد تا به طور مدون مشخص شود در اين موسيقي آهنگ ها چگونه بايد نواخته شوند.

بانوي موسيقي ايل قشقايي اظهار كرد: اين روزها آقاي گرگين پور وضعيت جسمي مناسبي ندارد و به دنبال بستري كردن وي براي درمان در يكي از بيمارستان هاي خوب شيراز يا تهران هستيم.

جهانگيري گفت: به اتفاق خانواده ام و فرزندانم صبا، كاوه و دنا در سال هاي گذشته زحمات زيادي براي بهبود آقاي گرگين پور انجام داده ايم. از زندگي ام راضي ام و همگي ما فرود را خيلي دوست داريم.

** افسانه از نگاه فرود

بررسي منابع اينترنتي نيز از آن حكايت دارد كه فرود گرگين پور نيز چنين احساسي دارد.

فرود گرگين پور در اين منابع درباره همسرش افسانه جهانگيري گفته است: افسانه، همسرم ايلياتي است. زنِ رشيدِ ايل قشقاييم كه مادري مي كند براي دِنا و صبا و كاوه.

اين هنرمند عرصه موسيقي قشقايي افزوده است: افسانه صدايش، مخملِ تازه رُستة سبزِ بهار است. افسانه صدايش رنج دارد. به زبان ايلياتي ها مي خواند و تمام خانه تصوير ايل مي شود؛ رفته هاي دور، كوه هاي بلندِ پُربرف و تابستان هاي داغ كه تمام خانه پُر مي شود از آوازِ لاي لايِ مَشك. با ويولُن و پيانو موسيقي ايل مي نوازم. دستهايم مي لغزد روي نرمي ساز. بچه ام، كودكم. نُت هاي غنوده بيدار مي شوند. يك به يك، گام به گام. افسانه دَم مي گيرد به لالايي هاي دور. صبا و كاوه سراغ سازهايشان مي روند. رسمِ عشق مي گيريم به شكوهِ نوا. مي زنيم و م يزنيم. رنجهايمان در اشكهايمان رها مي شود. دلمان شورِ عشق مي گيرد. دشتي و همايون و بيات و افشار، سه گاه و چهارگاه. خوشيم با عشق. سودايي دارد اين عالم.

** آواي بانوي ايل در سرزمين مادري

افسانه جهانگيري در اين گفت و گو اين را نيز گفت كه اين روزها و در حالي كه ضرورت ورود جدي تر هنرمندان خبره و آگاه از آوا و ساز قشقايي احساس مي شود، برخي شايعه مي كنند كه افسانه ديگر نمي خواند و حال اين كه اين نيز نادرست است و براي صيانت از موسيقي قشقايي آوايم را دريغ نمي كنم.

اين هنرمند عرصه موسيقي قشقايي اظهار كرد كه سال هاي 70 و 71 حدود 30 ساعت آواز قشقايي را به دعوت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در استوديو تالار رودكي تهران ضبط راديويي و تلويزيوني با صداي طهمورث جهانگيري انجام داديم.

جهانگيري گفت: علاوه بر اين با گروه هم آوايان استاد حسين عليزاده، در كشورهاي اروپايي مانند آلمان، اتريش، فرانسه و بلژيك به اجراي برنامه پرداخته ام وسال 93 هم دربرنامه خيريه به نفع بچه هاي سرطاني در شهر ساري با گروه پريرخ بي بي ( پروين نمازي، افسانه جهانگيري، نازلي جهانگيري، پريسا كاشفي، سيما شكراني)و با گروه شمشال به سرپرستي حسين حميدي و پس از آن در كنسرت به ياد استاد محمدرضا لطفي با حضور ماهور لطفي، مهرزاد هويدا امين اكبر پور، سجاد مهرباني، افسانه جهانگيري، نازلي جهانگيري در فرهنگسراي نياوران اجرا داشتيم.

وي ادامه داد: همچنين در آثار هنري ديگر از جمله آلبوم مادران زمين با استاد حسين عليزاده و در آلبوم اوجاداغلار با حسين حميدي همكاري داشتيم.

آنچنانكه جهانگيري مي گويد وي در موسيقي ساير اقوام از جمله لري، آذري، كردي، گيلكي، مازني و خراساني نيز تبحر دارد.

قشقايي يا ايل قشقايي يكي از اتحاديه هاي ايلي كشورمان است كه مخلوطي از قبيله هايي با ريشه هاي قومي گوناگون لر، كرد، عرب و ترك است اما بيشتر قشقايي ها ريشه اي ترك دارند و تقريبا تمامشان به گويشي از زبان هاي تركي اغوز غربي صحبت مي كنند.

مركز اصلي اين ايل استان فارس است اما به دليل وسعت اراضي و قلمرو در ديگر استان ها نيز ساكن هستند. از جمله مي توان به استان هاي كهگيلويه وبويراحمد، چهارمحال و بختياري (جونقان، بلداجي، بروجن، سامان، شهركيان، طاقانك)، خوزستان (هفتكل)، اصفهان (قسمتهايي از سميرم، شهرضا، دهاقان، فريدن، بخش هاي مختلف شهرستان لنجان به ويژه بخش مركزي اين شهرستان در اطراف زرين شهر، بيستگان، باباشيخعلي و چم ها)، قم، مركزي، و بوشهر (دشتستان و دشتي) اشاره كرد.

** گبه آدم را به ايل مي برد

اين هنرمند عرصه موسيقي قشقايي درباره طنين آوايش در موسيقي متن فيلم گبه نيز به خبرنگار ايرنا گفت: موسيقي متن اين فيلم نوعي لالايي بود و من چون تنها با ساز كار كرده بودم برايم سخت بود كه بدون ساز اين كار را اجرا كنم.

در اين شرايط آقاي حسين عليزاده موزيك را با گوشي به من دادند، در نهايت كار به حدي زيبا و جذاب شد كه هر كس مي شنيد تصور مي كرد كه در ايل بوده است؛ اين موسيقي كوچ ايل را با همه عظمتش به ياد من مي آورد.

سخن پاياني افسانه جهانگيري نيز دلنشين است. او مي گويد: جوان تر ها كه مي خواهند در حوزه موسيقي اقوام ورود كنند بايد ابتدا فرهنگ و باورهاي آن قوم و ايل را مطالعه كنند و در كنار آن شيوه و فن آوا و ساز ايل را فراگيرند تا موفق باشند.

اين بانوي موسيقي ايل قشقايي افزود: انتظار است كه خود دستگاه هاي فرهنگي ورود كنند تا افراد خبره و توانمند در موسيقي قشقايي راز و رمز ساز و آواي ايل را به جوانان قشقايي و ديگران ياد بدهند تا اين موسيقي ماندگار شود و حيات بالنده آن تداوم يابد.

كنسرت موسيقي گروه قشقايي شيدا تازه ترين اجراي افسانه جهانگيري است كه 27 و 28 فروردين ماه امسال در باشگاه فرهنگي رفاهي دانشگاه شيراز برگزار شد.

او را در اين كنسرت برادرا نش طهمورث (آواز) و نصرالله (تكنواز سه تار) و خواهرش نازلي و هنرمنداني ديگر همراهي كردند.

منصور رستمي كشكولي (آواز)، محسن جمال پور (آكاردئون)، بهرام دلاوري (ويولون) و طاها مهدوي (سه تار) از ديگر اعضاي اين گروه موسيقي هستند.

بر اين اساس، سازهاي كوبه اي اين گروه را نيز مهرزاد هويدا (دف)، ماهور لطفي برادرزاده استاد محمدرضا لطفي (تنبك و دايره ) و پيمان سلماني زاده پسر استاد گنجي (نقاره) مي نوازند.

نازلي جهانگيري سرپرست گروه موسيقي قشقايي شيدا در اين باره گفته است: با توجه به استقبال گسترده از اجراي اين گروه موسيقي در شيراز،درحال برنامه ريزي براي اجراي اين برنامه فرهنگي و هنري در ديگر نقاط استان فارس و كشور هستيم. ك/3

گفت وگو از سيد احمد نجفي